Nareszcie pojawił się program, który pozwala właścicielom istniejących budynków uzyskać dofinansowanie do zakupu pompy ciepła, niezależnie od obecnie eksploatowanego źródła ciepła systemu ogrzewania. Dotychczas dotacje mogli otrzymać właściciele nowo powstających budynków korzystając z programu „Moje Ciepło”, albo osoby wymieniające bezklasowe kotły na paliwo stałe korzystając z programów lokalnych lub „Czystego Powietrza”.
Duża rzesza posiadaczy wyeksploatowanych kotłów gazowych planująca zakup pomp ciepła nie mogła liczyć na żadne wsparcie finansowe. Takie możliwości pojawiły się w kwietniu 2023 roku wraz z kolejną edycją programu Mój Prąd 5. W dniu 22.04.2023 Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ogłosił nabór wniosków o dofinansowanie w programie priorytetowym „Mój Prąd” (MP5). To już piąta edycja programu, do którego pierwsze nabory rozpoczęły się w 2020 roku.
Należy zaważyć, że kolejne edycje cieszą się coraz większą popularnością beneficjentów i z każdą wzrasta budżet programu.
W ramach naboru do trzech pierwszych edycji można było uzyskać dofinasowanie jedynie do mikro instalacji fotowoltaicznej o mocy od 2 kW do 10 kW. Poziom dofinansowania wynosił 3 tysiące złotych, ale nie więcej niż 50% poniesionych kosztów kwalifikowanych. Trzecia edycja programu rozpoczęła się w lipcu 2021 roku, przewidywano nabór wniosków do końca 2021 roku. Budżet wynosił 524 mln. złotych Program zamknął się już po trzech miesiącach z powodu wyczerpania środków. Wpłynęło 178 tysięcy wniosków. Na ogłoszenie naboru do MP4 beneficjenci musieli poczekać do kwietnia 2022. W tej edycji nastąpiły znaczne zmiany, NFOŚ i GW postanowił rozszerzyć katalog dofinasowanych przedsięwzięć.
Wybuch wojny w Ukrainie i zawirowania na rynku cen energii dobitnie pokazały jak niestabilne jest bezpieczeństwo energetyczne i jak szybko pozorna równowaga może zostać zachwiana.
W czwartej odsłonie programu Mój Prąd katalog dofinansowanych projektów przedstawiał się następująco:
- Przedsięwzięcie polegające na zakupie i montażu mikroinstalacji fotowoltaicznych o zainstalowanej mocy elektrycznej od 2 kW do 10 kW, służących na potrzeby istniejących budynków mieszkalnych, ale bez możliwości rozbudowy już istniejących.
- Przedsięwzięcie polegające na zakupie i montażu magazynów ciepła – zasobników c.w.u. zasilanych przez pompę ciepła lub kocioł elektryczny, zasobników c.w.u z grzałką elektryczną, buforów ciepła zasilanych przez pompę ciepła lub kocioł elektryczny, buforów ciepła z grzałką elektryczną, buforów ciepła wraz z zasobnikiem c.w.u. stanowiących jedno kompletne urządzenie. Wymagana minimalna pojemność magazynu ciepła to 20 dm3 (1 dm3 = 1 litr). Przy czym nie podlegały dofinasowaniu urządzania magazynujące ciepło, które nie były zasilane energią elektryczną.
- Przedsięwzięcie polegające na zakupie i montażu magazynów energii elektrycznej o pojemności co najmniej 2 kWh.
- Przedsięwzięcie polegające na zakupie i montażu systemów zarządzania energią HEMS*/EMS** z zastrzeżeniem zakupu i montażu magazynu energii elektrycznej lub magazynu ciepła.
W MP4 pojawiły się urządzania i aplikacje pozwalające na racjonalne zarządzanie i magazynowanie energii. Bufor energii jest bardzo istotnym elementem systemu zwłaszcza w przypadku tak niestabilnie działających sieci energetycznych.
Pomimo tego, że zakład energetyczny ma ustawowy obowiązek, aby umożliwić podłączenie każdej domowej instalacji fotowoltaicznej i zagwarantować odbiór nadprodukcji energii to rzeczywistość nie przedstawia się już tak optymistycznie.
Niestety poprawne podłączenie PV nie daje gwarancji, że instalacja zawsze będzie pracować niezawodnie. Im więcej ludzi w okolicy założy fotowoltaikę, tym większe ryzyko, że wielu zacznie doświadczać problemów. W słoneczne dni instalacje mogą się wyłączać z powodu zbyt wysokiego napięcia w sieci. Lokalne sieci przesyłowe w Polsce, szczególnie te powiatowe są mocno wyeksploatowane. Większość kabli powstała w połowie XX wieku, w czasie nikt nie przypuszczał i nie zakładał przesyłanie prądu w drugą stronę – z domu do sieci energetycznej. Zmiana tego stanu rzeczy wymaga ogromnych nakładów. Obecnie najbardziej efektywnie jest zużywanie prądu na bieżąco na własne potrzeby, czyli w auto konsumpcji.
Przeciążenie sieci będzie skutkować brakiem odbioru energii elektrycznej i wyłączeniem instalacji PV, dlatego dofinasowanie magazynów energii jest jak najbardziej słusznym kierunkiem. Obecnie mała pojemności magazynów energii i wysokie koszty zakupu nie zachęcają do inwestowania w to rozwiązanie, ale częściowe dofinasowanie może już zachęcić beneficjentów.
Czwarta edycja programu również zakończyła się przed planowanym terminem w dniu 17.03.2023 z powodu wyczerpania środków. Ogromne zainteresowanie sprawiło, że tym razem NFOŚ i GW był przygotowany na kolejne wznowienie. W dniu 22.04.2023 krótko po zakończeniu MP4 otworzyła się Mój Prąd 5.0 z największym jak do tej pory budżetem wynoszącym 955 mln złotych. W programie mogą zostać rozliczone już funkcjonujące instalacje, które zostały zamontowane po 01.02.2020, które jeszcze nie skorzystały z poprzednich edycji programu.
Wyróżniono trzy grupy Wnioskodawców uprawnionych do uzyskania dofinansowania:
Wnioskodawcy rozliczający się z wyprodukowanej energii elektrycznej w systemie net-billing (na zasadach z edycji 1-3), którzy nie skorzystali dotychczas z dofinansowania do mikroinstalacji fotowoltaicznej,
Wnioskodawcy rozliczający się z wyprodukowanej energii elektrycznej w systemie opustów tzw. net-metering, którzy nie skorzystali dotychczas z dofinansowania do mikroinstalacji fotowoltaicznej, pod warunkiem przejścia na system rozliczania wyprodukowanej energii elektrycznej tzw. net-billing,
Wnioskodawcy) rozliczający się z wyprodukowanej energii elektrycznej w systemie opustów tzw. net-metering, którzy skorzystali z dofinansowania do mikroinstalacji fotowoltaicznej m.in. z programu „Mój Prąd”, pod warunkiem, że:
- mikroinstalacja fotowoltaiczna, na którą otrzymano już dofinansowanie została przyłączona i zapłacona w okresie kwalifikowalności kosztów, czyli od 01.02.2020 r.;
- zmieniono system rozliczania wyprodukowanej energii elektrycznej na tzw. net-billing – obowiązujący od dnia 01.04.2022 r., zgodnie z ustawą z dnia 29 października 2021 r. o zmianie ustawy o odnawialnych źródłach energii;
- do dofinansowania zostanie zgłoszone dodatkowe urządzenie z zakresu urządzeń wskazanych w programie „Mój Prąd”.
Wysokość dofinansowania nadal wynosi do 50% kosztów kwalifikowanych, ale zwiększyły się kwoty dotacji:
Mikroinstalacja fotowoltaiczna: 6000,00 zł (tylko 1 i 2 grupa)
Mikroinstalacja fotowoltaiczna + urządzenie dodatkowe:
- Dofinansowanie 7 000,00 zł (grupa 1 i 2 Wnioskodawców);
- Dofinansowanie 3 000,00 zł (grupa 3 Wnioskodawców).
Jako urządzenia dodatkowe zdefiniowane zostały magazyn ciepła oraz urządzenia grzewcze. Dofinasowanie do urządzeń grzewczych pojawiło się dopiero w tej edycji programu.
- Magazyn ciepła:5 000 złotych:
- Gruntowe pompy ciepła -grunt/woda, woda/woda: 28 500,00 zł;
- Pompa ciepła powietrze/woda o podwyższonej klasie efektywności energetycznej: 19 400,00 zł;
- Pompa ciepła powietrze/woda: 12 600,00 zł;
- Pompy ciepła typu powietrze/powietrze: 4 400,00 zł
Podniesiono też wysokość dofinansowania do magazynów energii
- Magazyn energii elektrycznej 16 000, 00 zł;
- System zarządzania energią HEMS/EMS 3 000,00 zł;
- Kolektory słoneczne c.w.u. 3 500,00 zł
Aplikacja do programu odbywa się tylko przez generator wniosków, dostępny na stronach internetowych Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
Pisząc o programie należ również wspomnieć o zasadach rozliczania się prosumenta z operatorem sieci dystrybucyjnej z nadwyżki wyprodukowanej energii Obowiązujący od 2016 roku system opustów, który gwarantował odbiór 80% energii oddanej do sieci ustąpił miejsca nowej formule rozliczeń –net-billing.
Na początku kwietnia 2022 roku w formule rozliczeń prosumenckich w Polsce zaszły diametralne zmiany. Wraz z wprowadzeniem nowego algorytmu rozliczeń powstało wiele sprzecznych opinii na temat opłacalności montażu ogniw PV. W net-billingu nadprodukcja (czyli energia niewykorzystana na bieżąco i odesłana do sieci) jest przeliczana na złotówki. Uzyskana w ten sposób kwota nosi miano depozytu prosumenckiego i jest zapisywana oddzielnie dla każdego prosumenta, na specjalnym koncie. Zebrane środki można wykorzystać do obniżania kosztów energii czynnej pobranej z sieci (przy czym należy pamiętać, że nadal będą ponoszone pełne koszty dystrybucyjne). Poszczególne miesięczne wpływy z nadwyżek, składające się na depozyt prosumencki, można wykorzystać przez 12 miesięcy od momentu przypisania ich do konta. Wsparcie w formie net-billingu będzie obowiązywać przez okres 15 lat.
Do obliczania kwoty depozytu prosumenckiego, zgodnie z zapisani ustawy OZE, wykorzystywana jest cena rynkowa energii elektrycznej. W pierwszej fazie wdrożenia net-billingu (od 1 lipca 2022 roku do 30 czerwca 2024 roku), przy obliczeniach depozytu pod uwagę jest brana rynkowa cena energii elektrycznej – miesięczna. Stawkę tę ogłasza operator krajowego systemu elektroenergetycznego – w Polsce jest nim PSE (Polskie Sieci Elektroenergetyczne). W kolejnych latach od 1 lipca 2024 roku stawka będzie rozliczana w interwałach godzinowych.
Wbrew wielu pesymistycznym prognozom przez cały 2022 rok miesięczna rynkowa cena energii utrzymywała się na wysokim poziomie, przewyższając przez cały rok koszt zakupu energii czynnej. Najlepszy pod tym względem był sierpień, dla którego ogłoszona RCEm wynosiła 1019,06 zł Druga i trzecia co wartości stawka RCEm przypadała odpowiednio na lipiec po korekcie 728,20 zł.
Osoby rozliczające się w net-billingu w 2022 roku mogły zatem wypracować sporą nadwyżkę, która przyda im się na pokrycie kosztów dystrybucji czy ewentualnych kosztów związanych z przekroczeniem limitu 2 000 kWh w 2023 roku.
Należy podkreślić, że opłacalność instalacji fotowoltaicznej należy rozpatrywać w ujęciu rocznym, oraz że w obecnym modelu rozliczenia prosumentów ogromny wpływ ma autokonsumpcja, czyli bieżące zużycie. Im więcej energii niezbędnej do zasilania domu czy firmy zastąpimy energią wyprodukowaną przez naszą instalację fotowoltaiczną, tym mniej będziemy musieli przejmować się relacją ceny zakupu i ceny sprzedaży, a także wysokością opłat dystrybucyjnych.
*Pod pojęciem HEMS (ang. home energy management system) rozumie się system zarządzania energią w budynku – optymalizacja działania (zużycia energii elektrycznej i ciepła) wszelkich potrzeb energetycznych w budynku.
** Pod pojęciem EMS (ang. energy management system) rozumie się system zarządzania energią pozyskaną z mikroinstalacji fotowoltaicznej. System ten umożliwia Inteligentne sterowanie przepływem energii pozyskanej z mikroinstalacji fotowoltaicznej pomiędzy bieżącym zużyciem urządzeń korzystających z energii elektrycznej, magazynem energii elektrycznej lub magazynem ciepła lub potrzebami chłodniczymi, według ustalonych priorytetów (bezpośrednie pokrycie potrzeb elektrycznych – magazynowanie energii elektrycznej – magazynowanie ciepła- pokrycie potrzeb chłodniczych) a w przypadku nadmiaru produkowanej energii – oddanie do sieci energetycznej. Nie są kwalifikowane pojedyncze elementy np. inteligentne gniazdka.
Kwalifikowalność pojedynczego elementu jest uwzględniona w przypadku, gdy jest on częścią składową całego systemu zarządzania energią w budynku (HEMS/EMS).