Definicja Spółdzielni Energetycznej pojawiła się w Ustawie o odnawialnych źródłach energii (Dz.U. 2015 poz. 478) opublikowanej w 2015 roku, (Dz.U. 2015 poz. 478), ostatecznie pojęcie te zmodyfikowano i doprecyzowano w nowelizacji ustawy w 2019 tak zgodnie z art. 2 pkt 33a ustawy o odnawialnych źródłach energii (w brzmieniu nadanym ww. ustawą), ostania zmiana ustawy nastąpiła 2022 roku ( Dz. U. 2022 poz. 1378 i 1383) spółdzielnia energetyczna oznacza spółdzielnię w rozumieniu ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze lub ustawy z dnia 4 października 2018 r. o spółdzielniach rolników, której przedmiotem działalności jest wytwarzanie energii elektrycznej lub biogazu, lub ciepła, w instalacjach odnawialnego źródła energii i równoważenie zapotrzebowania energii elektrycznej lub biogazu, lub ciepła, wyłącznie na potrzeby własne spółdzielni energetycznej i jej członków, przyłączonych do zdefiniowanej obszarowo sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej o napięciu znamionowym niższym niż 110 kV lub sieci dystrybucyjnej gazowej lub sieci ciepłowniczej.
W noweli ustawy rozszerzono zakres podstawowego instrumentu wsparcia dedykowanego dotychczas tylko dla prosumentów energii odnawialnej. Z instrumentu „opustów” mogą skorzystać spółdzielnie energetyczne, wytwarzające energię elektryczną na własne potrzeby z możliwością częściowego „zmagazynowania” wprowadzonych nadwyżek energii elektrycznej poprzez dokonanie odpowiedniego rozliczenia przez sprzedawcę energii w stosunku ilościowym 1 do 0,6. W dniu 15 maja 2020 Minister Klimatu opublikował projekt rozporządzenia w sprawie dokonywania rejestracji, bilansowania i udostępniania danych pomiarowych oraz rozliczeń spółdzielni energetycznych. Finalnie rozporządzanie to zaczęło obowiązywać od marcu 2022. (Akt prawny obowiązuje od dnia 30 marca 2022 r. Poz. 703 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA KLIMATU I ŚRODOWISKA1) z dnia 23 marca 2022 r. w sprawie dokonywania rejestracji, bilansowania i udostępniania danych pomiarowych oraz rozliczeń spółdzielni energetycznych)
Mogłoby się wydawać ze już nic nie powinno stanąć na przeszkodzie i Spółdzielnie Energetyczne powinny się pojawiać jak grzyby po deszczu, tymczasem do końca 2020 roku w Polsce nie powstała ani jedna Spółdzielnia Energetyczna.
W marcu 2021 odbyła się prezentacja projektu pt. „Rozwój obszarów wiejskich poprzez odnawialne źródła energii – Renew(able) your Region – RENALDO. Projekt RENALDO jest realizowany na wniosek Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi i w 100% finansowany ze środków Unii Europejskiej oraz niemieckiego Federalnego Ministerstwa Środowiska, Ochrony Przyrody i Bezpieczeństwa Jądrowego.
Celem projektu jest udzielenie wsparcia eksperckiego w zakresie przygotowania do założenia pierwszych, pilotażowych spółdzielni energetycznych w 6 gminach na terenie województw kujawsko-pomorskiego i podlaskiego. Dodatkowo przed powstaniem Spółdzielni Energetycznych w ramach projektu miała zostać wykonana analiza lokalnych zasobów energetycznych oraz przygotowanie propozycji rozwiązań przynoszących jak najwięcej korzyści dla lokalnych społeczności oraz opracowany poradnik dotyczący zakładania spółdzielni energetycznych.
Program RENALDO ma promować powstawanie SE poprzez organizację konferencji i warsztatów mających na celu wymianę informacji i doświadczeń oraz przygotować propozycje ewentualnych zmian legislacyjnych.
Tyle tytułem wstępu mamy sierpień 2022 i dwie zarejestrowane SE, które powstały w 2021 roku:
- Spółdzielnia Energetyczna EISALL województwo mazowieckie
- Spółdzielnia Energetyczna Nasza Energia województwo śląskie
Agnieszka Antoszewska (AA) Co w Pana ocenie powoduje, że zakładanie Spółdzielni Energetycznych jest takie powolne, proszę wymienić hasłowo trzy główne bariery?
Paweł Pisarczyk (PP)Jako główną przyczynę wskazałbym brak przez długi okres rozporządzenia dotyczącego rozliczeń. Akt prawny Rozporządzenie Ministra i Środowiska w sprawie dokonywania rejestracji, bilansowania i udostępniania danych pomiarowych oraz rozliczeń spółdzielni energetycznych Dz.U. z dnia 30 marca 2022 roku poz.703, pojawił się dopiero w marcu 2022 roku.
Kolejnym problemem są zawarte w powyższym rozporządzeniu nie do końca jasne zasady rozliczania energii elektrycznej pomiędzy Spółdzielnią Energetyczną, a tzw. sprzedawcą zobowiązanym do rozliczenia spółdzielni za zużycie energii pobranej z sieci oraz rozliczania spółdzielni z OSD, na terenie, którego ona funkcjonuje.
Spółki obrotu pełniące rolę sprzedawcy zobowiązanego także nie są zbyt chętne do współpracy ze względu na to, że spółdzielnia zmniejsza wolumen energii, którą dostarczają klientom (autoprodukcja na własne potrzeby SE) w stosunku do wolumenu, który dostarczali wcześniej.
Jako ostatnią przyczynę wymieniłbym brak inteligentnego opomiarowania, umożliwiającego pozyskiwanie danych o przepływach energii w czasie rzeczywistym w celu podejmowania decyzji zmierzających do jak najlepszego zarządzania i zbilansowania spółdzielni.
AA Czy założenie, że SE ma produkować co najmniej 70 % energii odnawialnej na własne potrzeby może stanowić barierę inwestycyjną, oraz ograniczenie ilości członków- mniej podmiotów, niższe zużycie energii, mniejsza inwestycja. Jeżeli koszt zakupu rozwiązań stanowi problem to czy powinny pojawić się jakieś zachęty finansowe dedykowane dla tych rozwiązań?
PP Absolutnie nie postrzegam problemów inwestycyjnych jako przyczyny tak wolnego powoływania SE. Raczej nawet zaryzykowałbym stwierdzenie, że tak duża i powszechna ilość dotacji do systemów fotowoltaicznych (PV), spowodowała montaż tych systemów w miejscach sieci, w których nie wpływają one pozytywnie na jej parametry. Obserwujemy w wielu miejscach sieci sytuacje, gdy napięcie na fazach osiąga prawie 253 V, a powyżej takiego napięcia inwerter musi się wyłączyć. Główną przyczyną tego stanu rzeczy jest instalowane przez obywateli ogniw PV w celu zabezpieczenia się przed podwyżkami cen energii, czyli „szczepionka na drogą energię”, którą dofinansowuje państwo.
W momencie, kiedy potencjalni członkowie SE uświadomią sobie płynące wymierne korzyści z powstania Spółdzielni Energetycznej, chętnie do niej dołączą razem ze swoimi źródłami OZE, bo będą one działały efektywniej. W takich przypadkach dopasowanie sposobu finansowania inwestycji nie będzie problemem.
AA Obecnie zarejestrowane SE są głownie oparte o ogniwa PV, dlaczego w Pana opinii nie rozwijają się SE oparte o biogaz. Czyż nie jest to rozwiązanie, które powinno być implementowane na obszarach wiejskich.
PP W czerwcu 2022 została zarejestrowana kolejna Spółdzielnia Energetyczna w Stawiskach, właśnie na obszarach wiejskich. Na etapie konsultacji okazało się, że większość odpadów pochodzących z odchodów zwierząt rolnicy zagospodarowują we własnym zakresie jako nawóz. Do Spółdzielni dołączyła jako pierwsza Gmina ze swoimi budynkami wyposażonym w ogniwa PV oraz GOKiS (Gminny Ośrodek Kultury i Sportu). Obecnie czekamy na rejestrację SE w KRS i w rejestrze prowadzonym przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa
AA Sekcja Inteligentnych Sieci Smart Grids (SIS-SG) w KIGEiT opiniowała sposób rozliczeń Spółdzielni Energetycznych zawarty w marcowym rozporządzeniu, czy w Pana ocenie przyjęty sposób rozliczeń jest klarowny? Czy zaproponowane przez Państwa poprawki zostały uwzględnione?
PP Faktycznie nasza sekcja opiniował projekt rozporządzenia już w 2020 roku. Potem długi czas nic się nie działo i nie było dodatkowych pytań skierowanych do naszego zespołu, a potem nagle pojawił się akt prawny. Teraz zwróciliśmy się do MKiŚ z pytaniem o pomoc w interpretacji rozporządzenia, co spotkało się z życzliwym przyjęciem i mam nadzieję, że uda się wspólnie określić właściwą wykładnię przepisów.
AA Czy nie sądzi Pan, że niejasny sposób rozliczeń zniechęca do inwestowania i może być jednym z powodów, blokujących powstawanie SE.
PP W mojej ocenie zasady rozliczeń opisane są w nie do końca jasny sposób, ale to jest chyba typowa sprawa dla nowych aktów prawnych. Duże wątpliwości budzi sposób rozliczeń energii pobranej dodatkowo z systemu energetycznego tzn. w energii pobieranej w godzinach, w których spółdzielnia nie bilansuje się energią wytworzoną wewnątrz niej. Nie do końca wiadomo jako podzielić opłaty za tą energię za okres rozliczeniowy w taki sposób, żeby podział ten był sprawiedliwy i nie krzywdził zarówno producentów jak i odbiorców energii.
AA Wobec powyższych problemów w jaki sposób rozliczają się już powstałe SE
PP Obawiam się, że mogły mieć z tym duże problemy.
AA Może jest to pomysł na kolejny wywiad, postaram się skontaktować z któraś z tych spółdzielni i zapytać o ich doświadczenia.
AA Spółdzielnia Energetyczna jest zwolniona z części opłat dystrybucyjnych, czy wiadomo jakie to opłaty?
PP Spółdzielnie Energetyczne są zwolnione z tzw. opłaty mocowej, która ma służyć na finansowanie źródeł wytwórczych. Obecnie opłaty te są pobierane od przedsiębiorstw, ale z dużym prawdopodobieństwem może to ulec zmianie i będą pobierane w przyszłości także od zwykłych odbiorców. Przy obecnych cenach energii elektrycznej opłata mocowa jest już znaczącą pozycją na fakturze.
AA Zapytam, czynasze sieci energetyczne są przygotowane do bilansowania w ciągu godziny?
PP Niestety nie, i jest to problem, który sygnalizowałem na początku naszej rozmowy, montaż inteligentnych liczników przekazujących dane w czasie rzeczywistym jest narzędziem niezbędnym dla operatora systemu dystrybucyjnego, ale również dla użytkownika (członka SE), który dzięki wiedzy o przewidywanej sytuacji energetycznej w SE w kolejnej godzinie może zarządzać swoim zużyciem energii (poprzez sterowanie swoimi urządzeniami), tak aby zapewnić jak najlepszy bilans energetyczny.
Podejmowane decyzji o zarzadzaniu energia w oparciu o rzetelne dane w stwarza niszę rynkową dla firm, które już są przygotowane, aby tworzyć rozwiązania do zarządzania energią elektryczną między innymi dla takich SE.
AA. Jesteśmy w obliczu dużego kryzysu energetycznego, taka SE daje jednak pewną niezależność energetyczną czy obecnie występują twarde przeciwności w ich tworzeniu, czy też jest to nieufność Polaków.
Przecież na Zachodzie Europy takie rozwiązania są stosowane i znalazły licznych zwolenników w Danii Niemczech, Francji, czy jesteśmy na początku drogi i widzi Pan perspektywy rozwoju SE i jest to tylko kwestia czasu, czy raczej to rozwiązanie się u nas nie przyjmie?
PP Jestem przekonany, że jesteśmy w stanie wdrażać rozwiązania oparte o OZE, które dają niezależność energetyczną.
Znakomitym rozwiązaniem będą też SE produkujące ciepło z PV i kolektorów słonecznych. W takim przypadku należy jednak budować magazyny energii, w których będzie przechowywane ciepło w sposób długoterminowy.
AA Czy na zakończenie naszej rozmowy chciałby Pan się jeszcze czymś podzielić jakimiś spostrzeżeniami z naszymi czytelnikami, co należy zrobić, aby SE była lekarstwem a nie placebo
PP Jestem przekonany, że doprecyzowanie sposobu rozliczeń ze sprzedawcą zobowiązanym i operatorem, ułatwi zawieranie umów. Wydaje mi się, że firmy zajmujące się sprzedażą energii elektrycznej nie są przygotowane do obsługi takich podmiotów jak SE i próbują zawierać z nimi dodatkowe porozumienia, które mają zachować istniejący model sprzedaży energii przez co piętrzą się problemy, a to co zniechęca inwestorów.
W kolejnym etapie, dobrze opisane wdrożenia referencyjne i przedstawione wymierne korzyści na konkretnym przykładzie funkcjonującej SE pomogą kolejnym potencjalnym podmiotom podjąć decyzje o ich tworzeniu.
AA Czyli jest jednak światełko w tunelu?
PP Oczywiście, należy być optymistą spodziewać się rozwiązania problemów. SE daje niezależność energetyczną i nikt nie kwestionuje takiej potrzeby. Z resztą chęć współpracy przy interpretacji sposobu rozliczeń deklarowana przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska pozwala patrzeć z nadzieją. Ważne jest to, żeby sprzedawcy, poprzez dodatkowe umowy uzupełniające rozporządzenie o rozliczeniach nie wypaczyli koncepcji SE. O postępach prac będziemy informować na bieżąco na naszych stronach internetowych.
AA Dziękuje za rozmowę i w takim razie do zobaczenia przy okazji kolejnego wywiadu.
Rozmawiali Paweł Pisarczyk prezes Zarządu firmy Atende Industries, Prezes Spółdzielni Energetycznej w Stawiskach, Przewodniczący sekcji SIS-SG KIGEiT oraz redaktor naczelna portalu Agnieszka Antoszewska.
Sierpień 2022