Zgodnie z zapisami dyrektywy EPBD Unia Europejska przyspiesza transformację energetyczną, wprowadzając zakaz montowania kotłów gazowych w nowych budynkach od 2030 roku i ograniczając dotacje na instalacje gazowe już od 2025 roku. Wyjątkiem będą systemy hybrydowe, w których kotły gazowe pełnią jedynie funkcję pomocniczą, a głównym źródłem ciepła są urządzenia wykorzystujące odnawialne źródła energii (OZE), takie jak np. pompy ciepła powietrzne oraz gruntowe. Należy się jednak liczyć z tym, że dofinasowanie będzie można uzyskać jedynie do źródła OZE, a tzw. źródło szczytowe zasilane z paliw kopalnych zakupić bez dotacji. W dyrektywie zaplanowano również sukcesywną wymianę obecnie eksploatowanych kotłów gazowych do 2040 roku.
Wszystkie te działania są związane z planowaną na 2050 rok neutralnością klimatyczną Europy. Kamienie milowe zostały zapisane w planie Fit for 55, który zakłada, że do 2030 roku zostanie uzyskane, ograniczenie emisji CO2 o 55% w stosunku do poziomu z 1990 roku.
Szacuje się, że w całej Polsce z ogrzewania gazowego korzysta około 2 milionów gospodarstw domowych, a w ostatnich latach liczba ta się powiększyła o kolejne 230 tysięcy kotłów gazowych zakupionych ze wsparciem finansowym udzielonym dzięki dotacjom z programu „Czyste Powietrze”.
Korzystanie z gazu z biegiem lat stanie się coraz mniej opłacalne, od 2027 roku zostanie wprowadzony system Handlu Emisjami ETS2, który automatycznie spowoduje podniesienie kosztów korzystania z tego nośnika energii. Z drugiej strony wprowadzenie systemu ułatwi pozyskanie środków finansowych, które pozwolą na stworzenie programów dotacyjnych.
Odejście od paliw kopalnych można zrealizować na różne sposoby stosując przysłowiowe kije i marchewki. Niewątpliwe bardziej skuteczne od kar będą zachęty.
Zakup nowego źródła ciepła jest zawsze kosztowny i często wiąże się z obligatoryjną modernizacją lub wręcz całkowitą wymianą przestarzałej i nieefektywnej instalacji grzewczej.
Stoimy naprawdę przed dużym wyzwaniem. Dostosowanie się do wymogów unijnych oznacza rewolucję w programach wsparcia zarówno krajowych jak i lokalnych. Bardzo ważnym elementem są działania edukacyjne. Mieszkańcy budynków zwanych potocznie „wampirami energetycznymi” muszą mieć świadomość, że pierwszym etapem jest kompleksowa termomodernizacja budynku, a dopiero potem zakup nowego źródła ciepła.
Samorządy lokalne tworząc własne programy dotacyjne powinny uwzględnić możliwość łączenia dofinansowania z ogólnodostępnymi programami krajowymi. Bardzo dobre efekty daje stworzenie punktów konsultacyjnych dla mieszkańców, obsługiwanych przez ekodoradców.
Najbardziej popularny w ostatnich 5 latach rządowy ogólnopolski program Czyste Powietrze obecnie jest zawieszony i trwa jego reforma. Chwilowa przerwa w przyjmowaniu nowych wniosków pozwoli na rozładowanie zatorów, które powstały przed objęciem stanowiska NFOŚ i GW przez Dorotę Zawadzka – Stępniak i pozwoli uszczelnić program tak aby nie dochodziło do nadużyć. W okresie funkcjonowania programu złożono ponad 1,0 milion wniosków, w 2024 roku w rekordowych miesiącach składano ponad 6500 aplikacji tygodniowo. Dotychczas wymieniono ponad 830 000 źródeł ciepła, tak wysoka liczba cieszy, niestety w Polsce pozostało nam jeszcze do likwidacji 2,5 miliona kopciuchów. Bardzo dobre efekty dała możliwość łączenia środków pozyskanych z programu z innymi lokalnymi dotacjami. W ten sposób beneficjent mógł skorzystać z dwóch strumieni dopłat, co w wielu przypadkach pokrywało wydatki nawet od 80 do 100% inwestycji.
Samorządy starają się wspomagać transformację energetyczną i prowadzą lokalne programy dopłat do wymiany pieców, a czasami wspierają również proces termomodernizacji. Wysokość dotacji na wymianę pieca czy zasady ich udzielania mogą się nieco różnić, ale na nowe ogrzewanie z gminy można dostać od 40 do nawet 100% poniesionych kosztów i na ogół nie ma kryteriów dochodowych. W miarę wysokości gminnego budżetu zdarza się, że można uzyskać zwrot części kosztów poniesionych na modernizację czy wymianę systemów ogrzewania i ciepłej wody użytkowej.
Najczęściej przy takich programach, gdzie regionalny samorząd posiada ograniczony budżet i musi go ustalać co roku w pierwszej kolejności należy podpisać umowę a dopiero potem realizować inwestycję. Taka kolejność działań zabezpiecza beneficjenta przed brakiem możliwości refinansowania wcześniej poniesionych kosztów, z powodu wyczerpania się środków. Dlatego planując inwestycję dobrze jest upewnić się w Urzędzie Miasta, Gminy czy taki program został uruchomiony a także zapytać czy nie został utworzony doradczy punkt konsultacyjny. Ekodoradca wyjaśni zasady i procedury dostępnych programów, pomoże wypełnić wniosek aplikacyjny i udzieli wsparcia technicznego.
Obecnie na terenie Mazowsza jest realizowany program „Mazowsze bez Smogu” w ramach którego gminy pozyskały środki na zatrudnienie doradców energetycznych. Środki z programu pozwalają też na zakup sprzętu specjalistycznego sprzętu wspierającego pracę doradcy m.in. samochodów elektrycznych czy kamer termowizyjnych i dronów, a punktu konsultacyjne najłatwiej znaleźć w urzędzie gminy czy miasta.
Duże miasta od lat prowadzą programy wsparcia do wymiany pieców węglowych. Kraków ma program „Stop smogowi”, Warszawa przez 5 lat miała program „Wymień Kopciucha”, Wrocław podobnie jak Kraków prowadzi dofinansowanie pod hasłem „Kawka plus”. Sopot promuje podłączenie się do miejskiej sieci ciepłowniczej i montaż odnawialnych źródeł energii takich jak pompy ciepła kolektory, instalacje fotowoltaiczne oraz magazyny energii. Mieszkańcy Sopotu mogą także uzyskać dopłaty do wymiany okien i drzwi. Pozostałe aglomeracje Trójmiasta Gdańsk i Gdynia mają własne programy.
Na całym Pomorzu jak i w znaczącej części województw weszła w życie antysmogowa uchwała Sejmiku Województwa Pomorskiego. Czas na wymianę starych pieców, tzw. “kopciuchów”, już minął 1 września 2024 roku, obecnie do wymiany do 1 września 2026 roku pozostały piece klasy 3 i 4.
Praktycznie w każdym województwo wraz z wejściem ustawy antysmogowej pojawia się dotacja. Obecnie jedynie dwa województwa w Polsce nie mają ustaw antysmogowych należą do nich podlaskie i warmińsko- mazurskie.
Gdzie jeszcze można poszukać dofinasowania. Dostawca energii elektrycznej Tauron pod hasłem „Ogrzej się z TAURONEM” oferuje finasowanie instalacji PV oraz pomp ciepła pod warunkiem, że jej zakupu dokonasz w Tauronie.
Cały czas z niewielkim przerwami jest dostępny program „Mój Prąd” gdzie można otrzymać wsparcie do zakupu, pomp ciepła, ogniw PV, magazynów energii, systemów zarządzania energią lub wiatraków.
Wydatki, których nie pokryją dotacje można odliczyć w uldze termomodernizacyjne wypełniając PIT-0 przy składaniu rocznej deklaracji podatkowej.
Tak więc, przy połączeniu kilku instrumentów wsparcia transformacja energetyczna i przejście na ekologiczne systemy ogrzewania i przygotowania ciepłej wody użytkowej nie musi być tak dotkliwe finansowo.